Los temps
Guilhem
Los temps
“La desparida progressiva deus temps (subjontiu, preterit, imperhèit, hòrmas compausadas deu hutur, participi passat…) que da lo parat a ua pensada au present, limitada au moment, incapabla de projeccions hens lo temps.
La generalizacion deu tutejament, la desparida de las majusculas e de la pontuacion que son autandes patacs mortaus dats a la subtilitat de l’expression. Suprimir lo mot <> qu’ei non solament arrenonciar a l’estetica d’un mot, mes tanben promàver l’idea qu’enter ua mainadeta e ua hemna ne i a pas arren.
Mensh de mots e mensh de vèrbes conjugats qu’ei mensh de capatges ad exprimir las emocions e mensh de possibilitat d’elaborar ua pensada.
Estudis qu’amuishèn qu’ua part de la violéncia hens l’es.hèra publica e privada que proven tot dret de l’incapacitat a hicar mots sus las emocions. Shens mot ende construsir un arrasonament, la pensada complèxa cara a l’Edgar Morin qu’ei travada, hèita impossibla.
Mei lo lengatge ei praube, mensh la pensada existeish.
L’istòria qu’ei arrica d’exemples e los escriuts que son nombrós deu Jòrdi Orwell hens 1984 au Ray Bradbury hens Fahrenheit 451 qui arrelatèn quin las dictaturas de tota obediéncia travavan la pensada en arredusir e tòrcer lo nombre e lo sens deus mots.
Ne i a pas briga de pensada critica shens pensada. E ne i a pas brica de pensada shens mots. Quin construsir ua pensada ipotetico-deductiva shens mestresa deu condicionau ? Quin pensar l’avier shens conjugason au hutur ? Quin comprénguer ua temporalitat, ua succession d’elements hens lo temps, que siin passats o a vénguer, atau com la durada arrelativa lor, shens ua lenga qui hè la diferéncia enter çò qui seré podut èster, çò qui estó, çò qui ei, çò qui poiré advénguer, e çò qui serà après que çò qui poiré advénguer sii advengut ? Se un crit d’arraliament devè enténer-s’i uei, que seré lo, adreçat aus pairs e aus ensenhaires : hètz parlar, léger e escríver los mainatges vòstes, los escolans vòstes, los estudiants vòstes.
Ensenhatz e practicatz la lenga hens las hòrmas soas mei divèrsas, quan sembla complicada, mei que mei s’ei complicada. Pr’amor en aqueth es.hòrç que’s tròba la libertat. Los qui explican a sobras de temps que cau simplihicar l’ortograhia, purgar la lenga deus <> sons, avalir los genres, los temps, las nuanças, tot çò qui crea complexitat que son los hossaires de l’esperit uman. Ne i a pas veta de libertat shens exigéncias. Ne i a pas teca de beror shens pensada de la beror”.
Cristau Clavèr
Mercés au Lionel Laval per aqueth esclairatge.